30 Sep Ons leven is doorspekt met prestatiedruk en haast. De druk moet van de ketel, stelt een adviesraad.
Ons leven is doorspekt met prestatiedruk en haast. De druk moet van de ketel, stelt een adviesraad. Privé, maar vooral ook bij scholen en bedrijven.,
Zo schrijft Frank Straver van Trouw op 29 september 2025.
Zelfhulpboeken, mindfulness, massagestoelen, prikkelarme ruimtes. Het zijn allemaal goedbedoelde en voor individuen waardevolle antwoorden op mentale druk, maar het zijn eigenlijk vormen van symptoombestrijding. Het werkelijke probleem, dat de maatschappij ‘hypernerveus’ is ingericht en mensen structureel onder te hoge druk zet, moet bij de bron worden aangepakt.
Dit stelt de gezaghebbende Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving (RVS) in een advies. De titel behoeft weinig uitleg: ‘Op de rem!’. De RVS wil afrekenen met het idee dat individuen voor een belangrijk deel zelf in de hand hebben of zij stress, prestatiedruk, depressie, burn-outverschijnselen of sociale angsten ervaren.
“De druk is zo wijdverbreid en alom aanwezig, dat we de verantwoordelijkheid niet bij mensen zelf kunnen leggen”, zegt psychiater Floortje Scheepers, die als RVS-raadslid meeschreef aan het advies. “Ons collectieve mentale welzijn staat onder druk, veroorzaakt door de normalisering van efficiëntie, prestatie en haast.”
Meer doen in minder tijd
Wat de samenleving verwacht van pakjesbezorgers vindt Scheepers een treffend symbool. Die moeten steeds meer doen in steeds minder tijd. “De druk is voor velen te hoog”, zegt Scheepers, in verwijzing naar hoge cijfers over mentale problemen. Dat speelt van jong tot oud, stelt de RVS.
“De hoogspanning waar veel jeugd onder staat is redelijk bekend, met sociale media en prestatiedruk in het onderwijs. Maar ook ouderen ervaren druk, hoor. Het beeld is toch vaak: je moet als oudere vitaal zijn, vrolijk op een e-bike springen.” Hulp vragen bij klachten blijkt dan lastig.
Het belangrijkste, de omslag naar een meer ontspannen samenleving, is een moeilijk punt. De samenleving is dermate doorspekt met druk, dat de RVS moet constateren dat het een vraagstuk ‘van ons allemaal is’. Toch probeert de adviesraad een aftrap te doen, door een beroep te doen op organisaties, scholen, overheden en bedrijven. Zij zouden met de cultuur die ze omarmen rust kunnen creëren waar mensen voor hun welzijn – al dan niet bewust – naar snakken, stelt de RVS.
Zorg voor lummeltijd
Een voorbeeld: minder toetsen op school. Of: geen pauzes waarbij mensen al werkend een broodje weghappen of op hun telefoon scrollen, maar geborgde ‘lummeltijd’. “Verveling kan ons veel brengen”, staat er in dikke letters in het advies.
Niks doen geeft een reset, zegt psychiater Scheepers, die ontspanning biedt waardoor ook de nachtrust verbetert. Vrije tijd zou echt vrij ingevuld moeten worden, niet met het wegwerken van achterstallig onderhoud in het huishouden of (over)werk.
Ze weet het, het klinkt allemaal mooi, terwijl de hypernervositeit waartegen de RVS ageert een veelkoppig monster is. Toch denkt zij dat de oproep ‘Op de rem’ kansrijk is. “We hebben bijna allemaal last van de hoge druk. Dat schept bereidheid om dingen anders te gaan doen.”
Dat is volgens haar een groot verschil met bijvoorbeeld milieuvraagstukken, waar mensen vaak minder tot aanpassingen bereid zijn, zolang ze zelf onvoldoende geraakt worden door het probleem. “Bijna iedereen voelt toch wel dat de druk te hoog is, juist daarom hoeft dit probleem ons niet lam te slaan.”
Voor een nieuw kabinet zou er ook een financiële drijfveer zijn om een cultuuromslag te bevorderen, bijvoorbeeld door andere arbeidseisen. “Mentale problemen kosten de samenleving jaarlijks al 18 miljard euro. De potentie om hierop te besparen is groot.” Een aanpak zou soms bovendien oplopende psychische problemen in de kiem kunnen smoren.
Je kunt niet alleen maar sprinten
Het vergt een flink staaltje omdenken, maar voor het aanpakken van overbelasting in de zorg en onderwijs zou het bieden van meer relaxtijd voor medewerkers ook helpen.
“De reflex is: maak vollere roosters, verhoog de efficiëntie.” Zo’n quick fix is de werkelijke oplossing niet, denkt Scheepers. Lagere eisen en meer vrijheid zouden heilzamer zijn, om de sectoren in rustiger vaarwater te brengen. “In een marathon kun je ook niet alleen maar sprinten. Zonder rust ren je je knieën kapot.”
Natuurlijk gaat het advies ook in op de rol van digitalisering en smartphones. Het spreekt voor zich dat ongebreidelde appjes, sociale mediakanalen, mails en webshops het principe van ‘altijd aan staan’ in de hand werken. Toch merkt de RVS op: denk niet dat een niet-digitale samenleving ontspannen is.
“Daarvoor zijn sociale druk en prikkels te diep geworteld en geïnstitutionaliseerd.” Het beleid waarbij mobieltjes in het onderwijs uit klaslokalen en collegezalen geweerd worden vindt ze ‘één van de vele kleine dingen’ die mentaal de druk van de ketel halen. “Maar zie technologie niet als dé boosdoener. Technische oplossingen kunnen ook bijdragen aan meer rust, als maatschappelijke basis.”
Bron: Trouw